Sremski Karlovci – poljubac zapada i istoka
„Oj, Karlovci, mesto moje drago!
K’o detence došao sam amo;
Igra beše jedino mi blago;
Slatko zva ja med i smokvu samo.” – Branko Radičević „Đački rastanak”
Barokni gradić u podnožju Fruške gore, na Dunavu, tačnije na njegovoj desnoj obali, u Sremskim Karlovcima čarobna zvona odzvanjaju kao u Firenci, kao u bajci. To je mesto gde se još uvek uči latinski jezik, a ljubaznost, gostoprimstvo i gospodstvena društvena uglađenost su i dalje na ceni. Dobro došli u Sremske Karlovce!
Ovde će vas dočekati pet zvonika, krovovi pod kojima odmara lokalno stanovništvo, zakrivljeni šorovi i brda pod vinogradima. Središte kulture i duhovnosti Srba u Ugarskoj, Sion jugoslovenske misli i prvi most koji spaja pravoslavlje i latinsku prosvetu Zapada – u Sremskim Karlovcima su živele istaknute ličnosti našeg naroda, u njima su zapisani značajni istorijski trenuci.
Svetla istorija Sremskih Karlovaca
Karlovci se u istoriji prvi put pominju 1308. godine i to kao Karom tvrđava. U vreme Velikog bečkog rata (1683-1699) i posle prve Velike seobe Srba, Sremski Karlovci su postali naslednik Pećke patrijaršije. Tu je potpisan i mirovni sporazum čime je Veliki bečki rat okončan. Sremski Karlovci su tada počeli sa ispisivanjem stranica evropske i svetske istorije.
Od 1521. godine i narednih 160 godina Karlovci su se nalazili pod opsadom Turske. Sedište Mitropolije postaju 1713. godine, a 1726. otvara se prva srednja škola (ruski učitelji Emanuel Kozačinski i Maksim Suvorov su bili predavači). Godine 1734. izvedena je prva pozorišna predstava Srba i to u dvorištu škole.
Godine 1791. u Sremskim Karlovcima je osnovana prva srpska gimnazija, a 1794. Bogoslovija (u pravoslavnom svetu najstarija posle Kijevske duhovne akademije). Sve značajnije građevine izdignute su do kraja XIX veka, a Sremski Karlovci dobijaju današnji autentičan izgled.
Tokom XIX veka Karlovci su bili dom poznatih slikara, pisaca, filozofa. U njima je održana Majska skupština (tokom revolucije 1848-1849), proglašena je autonomna srpska Vojvodina, dok je Mitropolija uzdignuta u rang Patrijaršije. Danas, Sremski Karlovci su opština sa oko 9000 stanovnika, sanjiv gradić koji nosi specifičan status.
Šta videti u Sremskim Karlovcima?
Patrijaršijski dvor i Muzej Srpske pravoslavne crkve
Kada kročite u Sremske Karlovce, pred vama će se naći bezbroj građevina, mesta koja treba obići, koja su od istorijskog ili kulturnog značaja. Patrijaršijski dvor je najmonumentalnija građevina iz XIX veka. U njemu se nalazi i muzej Srpske pravoslavne crkve tzv. Riznica.
Danas je dvor sedište episkopa sremskog i služi kao letnja rezidencija srpskog patrijarha.
Saborna crkva posvećena Sv. Nikoli, potiče iz 1762. Godine. U delu oltara nalazi se sveti ćivot sa moštima Sv. Arsenija Sremca. Današnji izgled dobila je nakon rekonstrukcije 1909-1910. godine i smatra se jednim od najlepših hramova Vojvodine iz XVIII veka.
Karlovačka gimnazija
Ne smete zaobići ni Karlovačku gimnaziju, zadužbinu patrijarha Germana Anđelića. Danas je Karlovačka gimnazija zapravo filološka gimnazija u kojoj se izučavaju klasični, ali i savremeni jezici.
„Svako ko pije vodu sa česme Četiri lava, jednoga dana će se vratiti u Sremske Karlovce!”
Ne možete je zaobići, čak i da hoćete. Smeštena je u centralnom delu glavnog šetališta, ispred Saborne crkve i katoličke crkve. Potiče iz 1799. godine, a sagrađena je u čast završetka karlovačkog vodovoda. Na mestu gde se nekada nalazila benediktinska bazilika ponikla je katolička crkva posvećena Svetom trojstvu, pominje se kao jedan od nalepših primera baroka na ovim prostorima.
U zgradi Magistrata danas je smeštena Opština Sremski Karlovci, a sa njegovog balkona proglašeno je Srpsko Vojvodstvo. Bogoslovski seminar je podignut 1903. godine kao internat za đake Karlovačke bogoslovije. Zadužbina je Georgija Brankovića.
Da li ste znali da je jedna od najstarijih apoteka u Vojvodini izgrađena baš u Sremskim Karlovcima i da i danas radi? Ludvig Štraser je osnovao 1890. godine, a prepoznatljiva je po svom enterijeru koji je napravljen u Veneciji.
Vidikovac sa koga se pruža pogled na bačku ravnicu u daljini, i naravno na Sremske Karlovce. Na njemu se nalazi otvorena scena sa dva nivoa, tu je smešten pozlaćeni krst.
Na samo 500 m od centra nalazi se Dvorska bašta, kompleks koji je predstavljao najstariju botaničku baštu u zemlji. Sremski Karlovci su glavno polazište za izlete po Fruškoj gori i njenim manastirima.
Najpoznatije izletište je Stražilovo, nalazi se na 4 km od Karlovaca i deo je NP Fruška gora. Čuveno je kao stecište đaka i mesto pesničkog hodočašća u čast Branka Radičevića.
Da li ste znali?
- U Sremskim Karlovcima se nalazi crni dud starosti 220 godina.
- U parku Patrijaršijskog dvora kao zaštićeno dobro već 90 godina živi stablo tise, a u dvorištu Karlovačke gimnazije preko 100 godina stara dva stabla iste vrste.
- U ulici Mitropolita Stratimirovića vlada stablo divljeg kestena čitavih 195 godina.
- U dvorištu Donje crkve nalazi se stablo platana, njegova visina je preko 30 m, starost 150 godina i jedinstven je primerak svoje vrste na tlu Vojvodine.
Sremska kuhinja i ukusno karlovačko vino
Kada se umorite od šetnje gradom, možete svratiti na sremački fruštuk. Vekovima Karlovci su bili vinski centar i poznata vinska regija Srbije, a tradicija vinogradarstva potiče još iz Rimskog perioda. Čuvene su karlovačke vinarije smeštene u kućama sremskokarlovačkih vinarskih porodica. „Dulka”, podrum „Kosović”, „Kiš”, „Došen”, „Đurđić”, „Bajilo” samo su neke od vinarija smeštene u samom srcu Karlovaca.
Tradicionalno se bave proizvodnjom vina još od početka prošlog veka. Degustacija merlota, caberne sovignona, belog vina chardonnay, rizlinga, župljanka i naravno bermeta propraćena je zakuskom u vidu slanih peciva, šunke, sireva, maslina, kulena ili sremačkih štrudli.
Nedaleko od vinarija, u strogom centru, u pešačkoj zoni, odmah preko puta Saborne crkeve i Četiri lava smeštena je Bermet villa. Autentični ambijent starog vinskog laguma nudi neponovljiv doživljaj degustacije i uživanja uz muziku tamburaša. Posećeni su i restoran „Dunav” i „Pasent” na samoj obali, gostiona „Četiri lava”, „Kafana Inat”, „Brankov čardak” i restoran „Sremski kutak-Pod mansardom” (nalazi se u najstarijoj kući u centru Sremskih Karlovaca).
Ako ste pomislili da je to sve što Sremski Karlovci mogu da ponude-varate se. Nakon što se okrepite posetite „Muzej pčelarstva” u vinskoj kući Živanović. To je 300 godina star vinski lagum gde možete upiti sve informacije o vinogradarstvu i vinarstvu na našem području. Naravno, degustacija dve vrste meda, medovače i 5-7 vrsta vina je više nego obavezna.
Tipični karlovački proizvodi
Niste bili u Sremskim Karlovcima ukoliko niste probali bermet i kuglof.
Bermet je tradicionalno aromatično desertno vino. Prvobitno je služio kao lek, međutim njegov jedinstven ukus doprineo je da se počne proizvoditi kao napitak namenjen isključivo uživanju. Karlovačke vinarije spravljale su bermet koji je prodavan za Bečki dvor. Sredinom XIX veka, bermet se izvozio čak i u Ameriku, a dugo vremena je bio uvršten u vinske karte prekookeanskih brodova, posuživan čak i na Titaniku. Bermet je slatko crno vino sa izuzetno visokim procentom alkohola (16-17%). Specifičan ukus daju mu lekovite biljke, suvo voće i začini. Od 2007. godine Bermet sa Fruške gore je zaštićeni brend.
Kuglof – strainski, mramorni, vinski ili šareni, sa dodatkom lešnika, badema, suvog grožđa, oraha… Prvi podaci o ovom kolaču datiraju još iz XVII veka. Nekada se jeo sa belom kafom ili sa kakaom. Do danas je prikupljeno preko 400 recepata za pravljenje kuglofa, a u njegovu čast se svake godine u junu održava „Festival kuglofa”. U centru Sremskih Karlovaca ovaj tradicionalni kolač se prodaje i kao suvenir.
S jeseni kada se dozrelo grožđe počne brati održava se „Grožđebal-Karlovačka berba grožđa”. Njome se obeležava početak berbe, poslednjeg vikenda septembra ili prvog vikenda oktobra. Grožđebal je privredno-promotivna manifestacija u Srbiji koja za cilj ima očuvanje vinogradarske tradicije i duha grada, a obuhvata i koncerte najrazličitijih izvođača, folklor, predstave i degustacije.
Festivali u Sremskim Karlovcima
Osim Festivala kuglofa i Grožđebala u Sremskim Karlovcima se održavaju i druge manifestacije poznate u Srbiji, različitog karaktera i ciljev:
- Karlovački mir (26. Januar),
- Noć muzeja (polovinom maja),
- Leto u Sremskim Karlovcima (jun),
- Sremskokarlovačka likovna kolonija akvarela i crteža (kraj maja, početak juna),
- Solarna akademija (avgust), Festival nacionalnog kolača (poslednji vikend avgusta),
- Brankovo kolo (početak septembra),
- Filmski festival (avgust),
- Podunavska likovna kolonija „Uljani saziv” (kraj septembra, početak oktobra),
- Svi naši ukrasi (decembar) i mnogi drugi.
„Oj Karlovci, lepo l’ žive tude,
Al’ što mora biti neka bude,
Ta i mene nešto dalje vuče,
Evo pružam svoga raja ključe.”
Zahvaljujući značaju koji su Sremski Karlovci imali kroz istoriju i tome da su uprkos modernosti koju donosi savremeno vreme uspeli da očuvaju autentičnost i mističnost nekih prošlih vremena u Vojvodini kao što to u seoskom delu čine salaši, ovaj gradić udaljen 13 km od Novog Sada i dalje je jedna od popularnih destinacija. Vedro, crveno nebo, travna brda u okolini, zlatno sunce koje teče ka zapadu, prozori ogrnuti belom čipkom kroz koja treba proviriti, vrata na koja treba pokucati, Karlovci su mesto iz bajke, drsko neumoljivo u očuvanju sebe i svoga. Godina 1850…iz pravca železničke stanice koračate ka Trgu Branka Radičevića, sa duhom baroka na svojim ramenima…
