Novi Sad – utisci i vodič kroz Srpsku Atinu

Pogled preko ravnice, na pejzaž obučen u zeleno kako se pruža i dodiruje sivo nebo na horizontu. Varljiv izgled distance. Miran i dostojanstven, Novi Sad iščekuje da mu dodelite zvuk, nijanse, šavove…

Lokacija i kada je Novi Sad nastao?

Novi Sad sa Petrovaradinom sa leve, odnosno desne (fruškogorske) strane Dunava jeste regionalni i pokrajinski centar i drugi najnaseljeniji grad Srbije. Svi koji žive u Srbiji gotovo sasvim sigurno znaju ove informacije. Ipak, kada je i kako Novi Sad nastao, jeste interesantno pitanje? Prethodilo mu je srednjovekovno ribarsko naselje Bistrica, pa Varadinci, a naziv mu je izveden od Neoplanta (novi sadovi, zasadi).

Grad sa nacionalno heterogenim stanovništvom dobio je urbanu fizionomiju u vreme austrougarske uprave. Poslednjih decenija je proširen i modernizovan, populaciono znatno uvećan i privredno se snažno razvio. Često su ga nazivali kao “Srpska Atina”, jer je bio središte srpske kulture i umetnosti. Još neke karakteristike po kojima je poznat i predstavlja dugu istoriju grada i prirodne odlike:

• lečilište Novosadsko jodno kupatilo
• Petrovaradinska tvrđava
• Nacionalni park Fruška gora (Sa svim kulturno-istorijskim znamenitositima, kao što su brojni manastiri. Upravo zbog njig Fruška Gora često nosi naziv Srpska Sveta Gora.)

Sjajna stvar je što iz Novog Sada lako mogu da se obiđu najlepši salaši u Vojvodini, pa se lako ukombinuje novosadski gradski duh, sa ruralnim duhom Vojvodine.

Znamenitosti Novog Sada

Zmaj Jovina i Dunavska ulica – duh drugih vremena

Jedna od najstarijih novosadskih ulica, Zmaj Jovina, pruža se od Trga Slobode do Vladičanskog dvora. U ovoj ulici su nekada bile mnogobrojne trgovačke i zanatske radnjice, često je nazivana i Magazinski sokak. Nekada, do početka XX veka, sve je radilo od ranih jutarnjih časova do popodneva, potom, nakon čišćenja, u večernjim satima, pretvorilo bi se u gradsko šetalište – korzo. Na nekadašnji korzo nastavlja se Dunavska ulica. Na njenom početku, na uglu sa leve strane je Gradska biblioteka i čitaonica. Svojevremeno, tu je bila štamparija i knjižara Arse Pajevića (knjižara, mecene i izdavača).

Dunavski park

Najstariji i najlepši novosadski park pruža se na samom izlasku iz Dunavske ulice, Dunavski park. Park je podignut na nekadašnjem močvarnom zemljištu, često plavljenom. Prvo drveće zasađeno je sedamdesetih godina XIX veka. Jezero je ostatak nekadašnje bare – Mali Liman. U jezeru se nalazi ostrvce – Eržebet, na njemu je zasađeno drvo žalosne vrbe. U jezeru je i fontana Nimfa, a u parku su biste i spomenici Branka Radičevića, Đure Jakšića i Miroslava Antića. Idealan odmor za sve koji provode puno vremena radeći u centru Novog Sada, pa požele brzi „restart“ u miru ove prirodne oaze.

Pašićeva ulica i njene atrakcije (Saborna Crkva, Platoneum…)

Pašićeva ulica – jedna od najstarijih ulica Novog Sada. Na samom početku ulice nalazi se Saborna crkva Svetog Đorđa podignuta 1849. godine. Današnji izgled crkve datira još iz 1905. godine. Prozori crkve su sa 13 vitraža koje krase likovi prosvetitelja iz srednjovekovne srpske istorije. Ikonostas je impozantan-33 ikone, istorijske slike i dve velike ikone sa tronovima (dela Paje Jovanovića). Ostale slike izradio je Stevan Aleksić. U porti crkve je krst od crvenog kamena (najstariji  pravoslavni krst u Novom Sadu). Prvobitno je stajao na uglu današnje Miletićeve i Zmaj Jovine ulice, ali je zbog postavljanja tramvajskih šina premešten ispred Vladičinog dvora, kasnije i konačno u portu Saborne crkve.

Kraj Saborne crkve je Platoneum, zgrada u kojoj su u prošlosti bile smeštene najrazličitije institucije: Srpska čitaonica, Matica srpska, sedište Eparhije Bačke, Druga muška gimnazija i mnoge druge. Sagrađena 1770. u stilu klasicizma. Od 1961. godine vlasnik zgrade je Plataon Atanacković (vladika Bački) koji je zgradu zaveštao za Srpski akademski institut. U ovom zdanju danas su smešteni Akademija nauka i umetnosti i Enciklopedija Novog Sada (jedina enciklopedija jednog grada na svetu).

Matica srpska

Matica srpska je u stilu pseudoklasicizma izgrađena je 1912. godine. Zadužbina je najveće novosadske dobrotvorke Marije Trandafil, tu je svojevremeno bio dom za siročad. Matica srpska je osnovana u Pešti 1826. godine sa ciljem da se razvija, podstiče i neguje tekovina srpske kulture na ovim prostorima. U Novi Sad je preseljena 1964. godine, u ovoj zgradi se nalazi od 1828. godine. Pored same zgrade Matice srpske je Trg Marije Trandafil, tu je i sedište “Prometej” najvećeg novosadskog izdavača knjiga i istoimena galerija.

Ovde je i Ajnštajn živeo

U Kisačkoj ulici broj 20 smeštena je kuća u kojoj su 1905. i 1907. boravili Albert Ajnštajn i Mileva Marić (što i piše na spomen ploči postavljenoj u samoj kući). Kraj Ekonomske škole, preko puta Antikvarnice Matice srpske je Nikolajeva crkva, to je najstarija crkva Novog Sada. Sagrađena oko 1730. godine, posvećena je prenosu moštiju Sv. Nikole u Bari.

Sinagoga u Jevrejskoj ulici

Sinagoga se nalazi u Jevrejskoj ulici, sagrađena je 1906. po uzoru na projekat Lipote Baumhorna, u stilu secesije. Jevrejska crkva je trobrodna bazilika, svi prozori su sa vitražima, a na fasadi je zlatnim slovima na hebrejskom ispisano “Ovo je dom molitve za sve narode”. Sinagogu krasi izuzetna akustika, stoga se u njoj neretko održavaju koncerti, pretežno klasične muzike.

Banovina

Banovina – najmonumentalnija građevina novog doba, nalazi se na Bulevaru Mihajla Pupina. Izgrađena je za potrebe Dunavske banovine 1939. godine. Projektant je Dragiša Brašovan. Danas su u njene dve zgrade smešteni najviši organi AP Vojvodine. Fasade zgrada obložene su bračkim mermerom. Upravo inspirisani veličinom, oblikom i nadasve lepotom zdanja, Banovinu nazivaju Lađom na Dunavu, Mermernom lepoticom, Bačkom pogačom itd.

Petrovaradinska tvrđava – Gibraltar na Dunavu

Glavni trg, gradska kuća, katedrala, male kaldrmisane ulice, i okolna arhitektura starog gradskog jezgra su prilično šarmantni. Objekti su šareni, kratki, a zgrade u bogato-baroknom stilu.

Novi Sad je osnovan krajem XVII veka kao zajednica pravoslavnih Srba kojima je bilo onemogućeno da žive preko reke u senci Petrovaradinske tvrđave. Lutanje tihim, sitnim ulicama dovodi do mesta sa impresivnim pogledom na crepove katedrale pre nego što se zaputite preko Dunava u utvrđeni grad Petrovaradin. Prvi pogled na Petrovaradin. Horizont krovova koji izgledaju kao da su izašli iz jedne ilustrovane istorije srednjeg veka. Stari grad u senci tvrđave, izgleda kao da je video i bolje dane. Većina fasada je zakrpljena, a rušilačka snaga prirode daje autentičnost.

Koraci do tvrđave vode kroz dugačak tunel, krivudavim stepeništem, gde se pojavljuje toranj sa satom – Sahat kula (obrnutih kazaljki, suvenir / simbol Novog Sada). Pored kule se nalazi Muzej grada.

Popularno zvana Đava stara je tri veka, građena čitav vek, savršeno je osmišljeni ratni objekat koji zapravo nikada nije ratovao. Dizajnirali su je austrijski vojni inženjer Matijas Kaserfeld, Luiđi Ferdinando Marsipili i Majk Vamberg.

Tvrđava izrasta iz Dunava kao cvet sa dve glave. Lavirint – kao mreža, štiti grad i tvrđavu. Ispod tvrđave pruža se duboka mreža tunela odbrane. Donji deo tvrđave većinom zauzimaju sobe u kojima borave umetnici. Studija-sobe, desetine umetničkih ateljea, hodnici koji kriju legende, blaga…Đava je najumetničkija tvrđava u Evropi. Na njenim ramenima svakog jula održava se Exit, dok sa obale posmatra dunavski Gibraltar. Preko puta pogled doseže do Štranda – najuređenije, najveće i, apsolutno nepristrasno, najlepše rečne evropske plaže.

Gde Novosađani izlaze?

Mesta za izlazak u Novom Sadu su brojna. Trčika je stari tramvaj, adaptiran i atraktivan moderan kafić, jedno od najomiljenijih mesta okupljanja Novosađana. Trčika je istovremeno i spomenik tramvaju, od 1911. do 1941. saobraćao na relaciji širi centar grada – Štrand.

Najomiljenija ulica u gradu (osim za one koji u njoj stanuju) – Ulica Laze Telečkog. Kriva, uska, bučna, ulica svetle opuštene, nezavisne kafe-kulturne vibracije, netipično novosadska.

Prepuna je malih restorana, kafića, pabova i podrumskih barova. U ovoj ulici se svake noći održavaju svirke. Nezaobilazno stajalište za sve one koji posećuju Novi Sad je i Pozorišni trg. Ako sednete u Gradski bar Teatar, da se odmorite uz kafu, kolač ili sladoled, pogled će vam pasti direktno na zgradu Srpskog narodnog pozorišta (najstarija institucija ove vrste kod Srba, osnovana 1861.).

Novi Sad – Grad festivala

Novi Sad je festivalska Meka:

• IFUS – Internacionalni festival uličnih svirača,
• Novosadski Jazz festival,
• Videomedeja-na kome se afirmiše video stvaralaštvo lepšeg pola,
• Infant – internacionalni festival alternativnog i novog teatra,
• Cinema city – međunarodni filmski festival i naravno
• EXIT festival – najbolji muzički festival u Evropi i visoko rangirani svetski festival;

Tranzitni grad “par excellence”, univerzitetski centar, grad teatra, filmski grad, sajamski grad, grad na reci. Grad u kome je vožnja bicikla svakodnevna aktivnost, gotovo rutinska, grad čijim se trotoarom vozikao tada anonimni Albert Ajnštajn, Novi Sad je grad čijim pločnicima odzvanjaju stihovi Balaševića uz povremeni bit svetski poznatih muzičara.