Izrael – sveta zemlja

Na svetu ne postoji teritorija slična onoj koju zauzima Izrael. Ovo malo parče zemlje je od neprocenjive vrednosti za pripadnike tri velike svetske religije. S razlogom nosi ime Svete zemlje, jer duhovna tradicija čini njegovu suštinu. U Izraelu se ukrštaju putevi jevrejskih, hrišćanskih i muslimanskih hodočasnika. Iako često potresana sukobima, ova zemlja je bila svedok i neobičnih događaja, zbog kojih će je pristalice Jehove, Hrista i Alaha večno smatrati svetom. Čuda, koja su se, prema verovanjima stanovnika Izraela, ovde odigrala, potisnula su u drugi plan prirodne lepote ove zemlje. Ipak, nisu li prelepi pustinjski predeli, koralni grebeni Crvenog mora, slane vode Mrtvog mora i zelene oaze, takođe čuda ove zemlje?

Jerusalim

Obilazak Izraela bi trebalo započeti od njegovog duhovnog centra – Jerusalima. Po predanju, kroz ovaj grad prolazi axis mundi­osa sveta. Tri hiljade godina njegove neobične istorije upisano je ne samo u arhitekturu, već i u specifičnu klimu koja tu vlada. Do mesta religijskog kulta hrišćana, Jevreja i muslimana vodi sedam kapija, uklesanih u gradske zidine iz XVI veka. Nekada ih je bilo osam, ali je jedna od njih, Zlatna kapija, zazidana pre više vekova. Iza vrata ovih kapija otvara se područje drevnog Starog grada, podeljenog na jevrejski, muslimanski, hrišćanski i jermenski deo.

Iako u Jerusalimu živi veliki broj Jevreja, njihov deo grada nije najveći, no u njega su Jevreji uložili mnogo novca i srca. Jevreje je iz Jerusalima proterao car Hadrijan u II veku. Zabrana ulaska u grad povučena je 333. godine, ali je prošlo oko hiljadu godina do nastanka prvih zajednica oko zidina Drugog hrama u XIII veku. Ove zajednice bile su klica današnje jevrejske četvrti. Centralno mesto je trg Hurva, središte društvenog života stanovnika ovog dela grada. U blizini trga nalazi se Arheološki muzej Wohl, a na suprotnoj strani trga nalazi se Kardo­ostaci građevina Jerusalima iz Vizantijskog carstva.

O posebnosti Jerusalima svedoče, pre svega, svetilišta koja se u njemu nalaze. Naročito je značajna sinagoga Ramban, podignuta među zidinama Starog grada (1400. godine), kao simbol preporoda moći izabranog naroda. Na trgu Hurva vredi, takođe, pogledati i sefardske sinagoge. Jevreji, koji su izbegli iz Španije i Portugalije u XVI veku, osnovali su u Jeruslimu Duhovni centar svoje zajednice. Gradili su sinagoge poštujući turske propise, koji su zabranjivali gradnju objekata viših od okolnih kuća. Prvo je sagrađena sinagoga Ben Zakaj (1610. godine). Gotovo stotinu godina kasnije, otvorena je Ilijina sinagoga.

Hrišćanski i muslimanski Jerusalim

Hrišćanska četvrt počela je da niče u doba Vizantije, oko bazilike Svetog groba. Danas, je posećuju desetine turista a put do nje vodi strmim stepenicama. Ako se njima popnemo, stići ćemo pravo do mesta Hristovog raspeća. Tu, u podnožju pravoslavnog oltara raspeća, vernici se saginju kako bi mogli da stave dlan na mesto označeno srebrnom zvezdom i osete pod prstima stenu na kojoj se nalazio Isusov krst. To je Golgota, odnosno Kalvarija.

Krivudavi hodnici i uski prolazi vode u Kapelu Svetoga groba. Današnje svetilište nastalo je početkom XIX veka, a obnovljeno je nakon požara 1808. godine. Sada se o njemu brinu četiri hrišćanske zajednice: koptska, grčka, jermenska i rimokatolička. Bazilika Svetoga groba ima nekoliko nivoa. Prema hrišćanskoj tradiciji, Hrist je razapet na mestu gde je sahranjen praotac čovečanstva, biblijski Adam. I danas je na tom mestu vidna pukotina u steni, koja je, prema svedočanstvu jevanđeliste Mateja, nastala u trenutku Isusove smrti.

Četvrt u kojoj žive sledbenici Alaha ističe se dvema svetinjama ­ Kupolom na steni i džamijom Al Aksa. Postoji i mnogo više džamija a to je treće po značaju mesto hodočašća muslimana, posle Meke i Medine. Džamija Al Aksa može da primi pet hiljada vernika. Al Aksa znači udaljena. Nalazi se na mestu koje označava kraj Muhamedovog noćnog putovanja, a nastala je dvadeset godina nakon izgradnje Kupole u steni. Specifičan položaj ovih građevina uzrok je sukoba muslimana i Jevreja, koji polažu pravo na područje Hramove gore. Put kojim je, prema tradiciji, išao Isus, noseći na leđima krst, nazvan je Via Dolorosa -­ Put suza. Počinje u centru muslimanske četvrti, a završava se kod bazilike Svetoga groba. Hiljade hodočasnika prolazi ovu rutu, često sa teškim krstom na leđima, verujući da će tako krenuti stopama samog Boga. Rekonstruišu Isusov put na Golgotu, zaustavljejući se na mestima na kojima su se odigrali poslednji događaji u njegovom životu.

Mesto Isusovog rođenja

Vitlejem je očaravajući grad na uzvišici. Njegovo ime označava kuću hleba (hebrejski bet lehem). Svetilište je nastalo tačno iznad mesta na kojem se rodio Isus u Vitlejemu. Centralna tačka svetilišta je bazilika Hristovog rođenja u istoimenoj crkvi koja se vidi na fotografiji iznad, čiju unutrašnjost krasi srebrna zvezda, a orijentalne svetiljke osvetljavaju omanji prostor pećine. Do nje vodi širok hol sa krečnjačkim stubovima iz IV veka, a freske koje se na njima nalaze izrađene su u srednjem veku. Fragmenti prelepog mozaika sačuvani su na podu i zidovima crkve, a nekada su ukrašavali čitavu njenu unutrašnjost. Vrata poniznosti su ulaz u ovo svetilište. Hram se nalazi u blizini crkve Sv. Katarine. Iz ove crkve može može se ući u pećinu Sv. Jeronima, gde se nalazi njegov grob. Pećina ovog sveca povezana je i sa pećinom Hristovog rođenja. To, međutim, nije poslednja špilja u ovoj oblasti. Nekoliko stotina metara dalje nalazi se i Mlečna. U njoj se skrivala Sveta porodica za vreme pokolja mladenaca. Tu je sa Marijinih grudi, dok je dojila Hrista, pala kap mleka i celu pećinu obojila u snežnobelo.

Negev pustinja – zemlja spaljena suncem

Zlatna uzvišenja stena putinje Negev zauzimaju gotovo polovinu današnjeg Izraela. Odlikuje se izuzetnim pejzažima, a ima i veliki istorijsko­-religijski značaj. Među slikovitim kanjonima, teško savladivim peščanim dinama i stenovitim klisurama život itekako buja. Još u II veku p.n.e Nabatejci (drevni narod semitskog porekla) podigli su u ovoj pustoši grad, koji je prerastao u odmorište za putnike i trgovce na putu od Egipta do Male Azije. Njegovo ime je Avdat i procvetao je tek u doba Vizantije. Iz tog perioda potiču i ruševine koje možemo videti: ostaci kuća, crkava, sistema za navodnjavanje i gradskih kupatila. Beli zidovi klisure Avdat spasili su od uništenja tragove ljudskog života stare čak trideset pet hiljada godina.

Ipak, nije slava Avdata ono što privlači turiste iz celog sveta, već je to biblijski grad Jerihon. Smatra se da je to najstariji grad na svetu. Nalazi se severno od Mrtvog mora, 258 m ispod nivoa mora. Na biblijskom Jelisejevom izvoru, koji se ovde zove Ain as­Sultan, nastao je i ovaj grad, pre oko deset hiljada godina. Osnovali su ga nomadski narodi, koji su odlučili da se nastane na jednom mestu. Jerihon je prvi grad u istoriji izabranog naroda, koji je postao njihovo vlasništvo. Osvojio ga je Jošua, rušeći zidove borbenim pokličima svoje vojske i zvukom truba. Prema sv. Luki ovaj grad je posetio i sam Isus. Prema jevanđeljima, povratio je vid slepima. U znak sećanja na ove događaje, slavom je ovenčan stari javor koji raste u centru grada.

Talasi puni soli

Na severoistočnom rubu pustinje Negev, nalazi se Mrtvo more. Njegov položaj, i salinitet daleko premašuju naše predstave o tome šta je more. To je najdublja depresija na svetu i zapravo besplodno jezero. Niže je za 399 m u odnosu na druga mora. S razlogom se naziva Mrtvim­ i u njemu nema ni faune ni flore. To je posledica ogromnog saliniteta. Ova osobenost Mrtvog mora pogoduje onima koji ne umeju da plivaju – ­tolika količina soli onemogućava im da se utope.

Na sredini mora nalazi se granica Izraela sa Jordanom. Dobro je čuvana, budući da je ovo more, samo po sebi, izvor prihoda od turizma. U mestu Ein Bokek popularne su slane kupke, a u obližnjem Ein Gediju ­sumporne. Naziv Ein Gedi znači izvor mlade srne. Pomenuti izvor bio je nekada utočište biblijskog Davida, kada se skrivao od Saula. Ovo područje je danas pod zaštitom države i dom divokoza, pećinara i divljih pantera. Mesto koje turisti najčešće posećuju u Izraelu je tvrđava Masada. Podignuta je na vrhu brda (440 m), oko I veka p.n.e i simbol je izrazitog junaštva i herojske borbe za buduće generacije. U neposrednoj blizini Mrtvog mora nalazi se arheološko nalazište neprocenjive vrednosti. Tražeći izgubljenu kozu, jedan beduinski pastir naišao je na pećinu Kumran 1947. godine. Kozu nije pronašao, ali je otkrio drevne ćupove. Posuđe staro dve hiljade godina, krilo je u sebi kožna pisma, obavijena platnom. Suva, pustinjska klima sačuvala je sto devedeset svitaka u gotovo netaknutom stanju. Arheolozi su otkrili naseobinu Kumran, gde je živela radikalna religiozna sekta (kumranci), u periodu između 150. godine p.n.e i 68. godine n.e. Međutim, veliki deo otkrivenih svitaka su najstarije postojeće verzije pojedinih delova Biblije. Sveti svici se čuvaju u Hramu knjige u Jerusalimu.

Crveno more – svet koralnih grebena

Eilat je jedini izraelski grad koji leži na Crvenom moru. Jalova zemlja Izraela ne može, nažalost, da se pohvali bogatstvom biljaka i životinja kao što može Crveno more. Podvodna ekskurzija u dubine prozračnih voda može da bude fascinantna avantura ne samo za ronioce na dah. Mala podmornica sa staklenim dnom predstavlja zanimljivu alternativu za one koji se užasavaju direktnog susreta sa morskom kornjačom ili delfinom. Svakog dana iz Podvodne opservatorije koralnog sveta, koji se nalazi 10 km od Eilata, isplovljava brod, a potom se spušta na dubinu od 60 m i plovi oko grebena. U strukturama nastalim u koralima, žive napoleoni (Cheilinus undulatus), mante, murine i mnoge druge ribe. Jedna od najvećih ovdašnjih atrakcija jeste Delfinski greben. Koristeći ronilačku opremu, možete da otplivate do grupe ovih neobičnih stvorenja koja tu žive. Velika je čast i poučno iskustvo posmatrati ih u prirodnom okruženju. Osim delfina, videćete i morske lavove. U Eilatu je smešten i Međunarodni ornitološki centar. Severno od Eilata se nalaze slane močvare, u kojima hranu traže ptice koje u proleće lete u Evroaziju i vraćaju se u jesen u Afriku. Severno od Eilata osnovani su Nacionalni park Timna i Prirodni rezervat Jotvata Hai Bar. Nacionalni park je naročito popularan među turistima.

Slatkovodno more

Galilejsko jezero je najveći izraelski slatkovodni akvatorijum i nalazi se u severoistočnom delu Galileje, odnosno na severu Izraela. Ovo jezero poznato je i kao Tiberijadsko i Genezaretsko, ali i kao Galilejsko more. Pripisuje mu se i naziv Kineret, što na hebrejskom znači harfa. Kažu da je ovom jezeru naziv dao sam Jehova, jer ga je šum vode podsećao na zvuk harfe. Ovo raskošno jezero postalo je poznato zbog čudesnih događaja vezanih za život i učenje Isusa Hrista. Upravo iz tih krajeva potiče većina njegovih učenika, bivših ribara, među kojima je i sv. Petar. Danas su obale Galilejskog jezera poznate, pre svega, po brojnim odmaralištima. Turiste privlače vrela lekovitih izvora.

Najveće letovalište na obalama Galilejskog jezera je Tiberijada. Grad je nastao u čast rimskog cara Tiberija u 18. godini n.e. Termalni izvori ovog hamama već dve hiljade godina privlače rekonvalescente iz raznih krajeva sveta. Jedno od najtajanstvenijih mesta u ovim krajevima jeste Safed, koji se nalazi u brdima. Prema Talmudu, ono je jedno od četiri sveta mesta. Safed je poznat i kao grad kabalista. Danas tu prevashodno žive umetnici i inteligencija, od kojih, navodno, manji deo nastavlja kabalističku tradiciju grada.

Metropola na peščanim dinama – Tel Aviv

Tel Aviv ­- grad biblijskog imena koje znači Prolećno brdo. Nastao je 1909. godine među peščanim dinama, severno od Jafe na obali Sredozemnog mora. Ovu metropolu naseljava više miliona stanovnika, pored toga poznat je i kao letovalište i kao mesto koje pravi savršen spoj kulture i zabave. Panoramom grada dominira masivna kula Šalom. Visoka 140 m, ona je godinama bila najviša građevina u Tel Avivu. Treba je, svakako, posetiti zbog vidikovca na trideset četvrtom spratu.

Dok šetate ulicama Tel Aviva, nikako nemojte zaobići Muzej umetnosti Tel Aviva ­ u njemu se čuva najbolja izraelska kolekcija sllika, od kojih većina potiče iz XIX i XX veka. Vredna pažnje je i kolekcija savremene umetnosti. Mladi izraelski autori rado izlažu svoje radove u Paviljonu Helene Rubinštajn. Trebalo bi otići i u Muzej Izraela. Izgrađen je na arheološkom nalazištu Tel Kvazil, gde su otkrivena naselja podignuta pre četiri hiljade godina. Njihove ostatke možemo da vidimo na jednoj od brojnih izložbi ovog muzeja. Prema jevrejskoj tradiciji, sedmi dan u nedelji, odnosno dan kada se Bog odmarao nakon stvaranja sveta, jeste subota. Dan odmora, odnosno sabat, obeležavaju zalasci i izlasci sunca ­ počinje tačno osamnaest minuta pre zalaska sunca u petak, a završava se u subotu, kada padne mrak. Tada je život jevrejske zajednice usredsređen na krug porodice, koja s pažnjom slavi ovo sveto vreme. Svi poslovi se prekidaju. Muškarci odlaze u sinagogu, žene postavljaju jelo koje su skuvale pre sabata. Na sto, prekriven belim stolnjakom, stavljaju se dve pletenice i nož, a pored njih svećnjak, kiduš­pehar, bokal sa vinom, so i sveće. Kada domaćica upali sveću, to je znak da je počeo sabat. Tada otac porodice izgovara blagoslov iznad vina, a svi ritualno peru ruke i počinju sa jelom. Tokom sabata mnogo toga je zabranjeno, između ostalog; pisanje, vršenje novčanih transakcija, korišćenje aparata, paljenje vatre, putovanje…

Bogatstvo Izraela nalazi se ne samo u njegovoj istoriji, već i u neobičnoj kulturi. Nju čine, pre svega, ljudi ­način na koji provode slobodno vreme i obavljaju svakodnevne poslove. Svakodnevnica ove zemlje značajno se razlikuje od naše, što Izrael čini još interesantnijim.